Woensdag 1 maart 2023, 11:51
Hannah Hofman las ‘De diepst verborgen herinnering van de mens’ van Mohamed Mbougar Sarr
Wat mooi dat er nog boeken geschreven worden waarin de literatuur werkelijk iets betekent. Zoveel zelfs dat het hele boek in het teken staat van het zoeken naar een mysterieuze schrijver die na publicatie van zijn eerste roman in de anonimiteit verdween. Die roman moet zoiets geweldigs zijn geweest, als we de hoofdpersoon mogen geloven, dat je het boek, zo’n tachtig jaar na verschijnen, tientallen keren kunt lezen en er nog steeds iets nieuws in kunt ontdekken.
Van het boek zelf krijgen we niet meer dan enkele zinnen te lezen. Het labyrint der onmenselijkheid heet het, geschreven door T.C. Elimane. Het is een geniaal geconstrueerde collage van passages uit de wereldliteratuur, zo komen we te weten, aaneengeregen in een onnavolgbare literaire stijl die in 1938 onmiddellijk werd opgemerkt, de hemel in geprezen en vervolgens neergesabeld wegens vermeend plagiaat. Daarna is er niets meer van T.C. Elimane vernomen. De jonge schrijver Diégane Latyr Faye besluit tachtig jaar later naar hem op zoek te gaan.
Het belang van literatuur
Een boek over het enorme belang van literatuur, dat kan niet door een Europeaan, een westerling geschreven zijn. Westerse schrijvers hebben zich met hun ironie en relativering in een positie van volstrekte onbeduidendheid geschreven. Westerse schrijvers (uitzonderingen als de meer verhalenvertellende schrijvers daargelaten, zoals bijv. David Mitchell) schrijven alleen nog voor zichzelf, en voor elkaar. Lezers die niet tegelijk ook schrijver zijn, zijn niet in hen geïnteresseerd.
Beschaving in verval
De schrijver van De diepst verborgen herinnering van de mens is Mohamed Mbougar Sarr (Dakar, Senegal, 1990). Weliswaar schrijft hij in het Frans, studeerde hij in Parijs en ontving hij in 2021 de Prix Goncourt voor La plus secrète mémoire des hommes, de roman is op en top Afrikaans, in ieder geval niet Europees. En dat is niet omdat de meeste personages van Afrikaanse afkomst zijn, een groot deel van het verhaal zich afspeelt in Afrika of het thema de kwaliteit en het belang van de Afrikaanse literatuur is. Het is de ernst van de vertelling, het ontbreken van relativering, het belang dat gehecht wordt aan verhalen, aan het verleden, aan de grote spirituele krachten die de mensheid omhullen dat de roman on-Europees maakt. Aan de ernst herken je de ware kunstenaar, die zich onderdeel weet van een bloeiende beschaving. Zodra kunstenaars de ernst loslaten – in Europa gebeurde dat zo ongeveer vanaf eind negentiende, begin twintigste eeuw – weet je dat het gedaan is met de beschaving. De westerse wereld is een beschaving in verval. Andere beschavingen komen op: de Euraziatische, de Afrikaanse. Het verval kan eeuwen duren – al gaat het de laatste jaren snel – maar is onherroepelijk.
In de poging ligt de waarde
De eerste roman Mohamed Mbougar Sarr die in het Nederlands werd vertaald (hij schreef er vier, en een novelle) gaat over de zoektocht naar de schrijver T.C. Elimane. De hoofdpersoon komt steeds dichterbij, maar telkens ontglipt hij hem. Elimane krijgt een mythische status – bestaat hij wel echt? – en zijn literaire werk is van een voor gewone stervelingen onbereikbaar niveau, althans, dat wordt het in de beleving van de hoofdpersoon. Zijn doel wordt dan ook het zoeken naar het vervolg op Elimanes debuutroman; zou hij nog iets geschreven hebben na zijn verdwijning?
Dat de zoektocht op een teleurstelling uitloopt, is onvermijdelijk. Literatuur van het kaliber zoals de hoofdpersoon zich dat voorstelt, bestaat niet, kan niet bestaan. Er zijn alleen maar pogingen, en in de poging ligt de waarde van grote literatuur. Mohamed Mbougar Sarr deed met De diepst verborgen herinnering van de mens een meer dan geslaagde poging. En hij herinnert ons eraan: de toekomst van de literatuur ligt, vanuit Europees perspectief, in het Zuiden en Oosten, niet in het Westen.
De diepst verborgen herinnering van de mens - Mohamed Mbougar Sarr (vertaling: Jelle Noorman, Atlas Contact, 2022)